O potencjale drzemiącym w dawnej biżuterii (i nie tylko)
oraz kreatywności jej współczesnych właścicieli
Między dziesiątkami broszek, kolczyków i pierścionków szuflady artykwariatowej kolekcji kryją prawdziwe perełki (tak w przenośni, jak i dosłownie) męskiej biżuterii. Mowa tu o spinkach do mankietów, zegarkach kieszonkowych, dewizkach do zegarka czy szpilkach do krawata. Jednym słowem o obiektach obecnie bardziej kolekcjonerskich aniżeli użytkowych. Spinki wyparte zostały przez guziki, zegarki na łańcuszku – przez elektroniczne gadżety noszone na nadgarstku, a szpilki – może przez spinki do krawata, ale czy w ogóle jeszcze współczesna moda męska akceptuje codzienne wiązanie zwisu męskiego pod szyją?
Jakie było więc nasze zdziwienie kiedy tuż przed rozpoczęciem sezonu wakacyjnego szpilkę do krawata kupiła nasza stała Klientka. Nie dla męża. Nie dla syna. Dla siebie. Bo jak stwierdziła – idealnie będzie spinać zwiewną, letnią koszulę. Nie minęło kilka dni, kiedy zdecydowała się na jeszcze jedną – przeznaczoną do tych samych celów…
A przecież definicja szpilki głosi, że jest to element biżuterii męskiej, służący ozdobie krawata oraz jego odpowiednim przytrzymaniu dla uniknięcia zabrudzenia podczas spożywania posiłków. Szpilka powinna być umieszczana na wysokości pomiędzy trzecim a czwartym guzikiem koszuli. Jej wysunięciu zapobiega spiralne rowkowanie umieszczone pośrodku szpili oraz okrągła „nakładka” chroniąca przed ukłuciem noszącego biżuterię.
Jak zatem ten męski atrybut mógł przeniknąć do świata mody kobiecej? Odpowiedź wydaje się oczywista, kiedy spojrzy się na przykłady szpilek z końca XIX i początku XX stulecia. Bo choć znane są od XVII wieku, kiedy zdobiono je jedynie kamieniami szlachetnymi, dopiero dwieście lat później ich prosta forma przeszła prawdziwą metamorfozę. Wirtuozi sztuki jubilerskiej umieszczali na główkach kamee, motywy symboliczne, mitologiczne, ale również elementy powiązane z hobby właściciela, jak polowanie (bażanty, jelenie) czy sport (piłki, wędki).
1. Szpilka do krawata, kamea, lata 60. XIX w./14K złoto
W epoce wiktoriańskiej wraz ze śmiercią króla Alberta szpilki pełniły równocześnie funkcję biżuterii żałobnej. Na ich główkach osadzano symboliczne motywy wiązane ze stratą bliskiej osoby, ukazywane w formie wierzby płaczącej czy zasuszonego kwiatka. Okres ten to również czas zwiększonej popularności używania symboli dla wyrażenia całej gamy uczuć, którymi targane było owe romantyczne pokolenie. Chętnie używano motywu serca czy splecionych dłoni będących znakiem miłości i przywiązania, czy „zamkniętej” podkowy dla życzenia nieulotnego, wiecznego szczęścia.
2. Szpilka do krawata, II poł. XIX w. /srebro złocone/opale
Narodziny kolejnych stylów początku XX wieku takich, jak secesja i Art déco pociągnęły za sobą zmiany kształtów i motywów. Szpilki z okresu Art Nouveau otrzymały miękkie linie układające się w formę plastycznie opracowanej gałązki, na której „zawisły” szlifowane kamienie szlachetne bądź perły. Nierzadko główka sprowadzana była do motywu floralnego akcentowanego kolorowym kamieniem.
3. Szpilka do krawata, ok. 1900 r./złoto 14K/szafir/perły
4. Szpilka do krawata, ok. 1900 r./złoto 14K/cytryn
Lata 20./30. XX wieku przyniosły formy geometryczne, uproszczone, często oparte na oszczędnej kolorystyce użytych kamieni i metali szlachetnych. Nierzadko ażurowe, pozornie proste projekty odznaczały się nieprzemijającą klasą i elegancją.
5. Szpilka do krawata, lata 20./30. XX w./złoto 14K/platyna/diament
Dbałość o detale, kunszt wykonania i oryginalne formy szpilek nie mogły umknąć uwadze wrażliwego na piękno oka kobiecego. Okazuje się, że męskie akcesoria przeniknęły do świata kobiet już w XIX wieku i uczyniły z biżuterii skierowanej do panów biżuterię unisex… , o którym to zjawisku nikt wówczas z pewnością nie miał pojęcia. I nie była to żadna próba emancypacji, a jedynie podejrzenie u mężczyzn ciekawych akcesoriów i użycie ich według własnego klucza. Jak pokazuje historia, panie początkowo używały ich do wiązania szalików, następnie wkuwały je w klapy marynarek i płaszczy, by na początku XXI wieku zastosować je jako element spinający lekką, zwiewną koszulę…
Co więcej, męskie szpilki to nie jedyny przykład pokazujący, że moda nie zna ograniczeń, a dawna biżuteria nie poddaje się próbie czasu. Kreatywność i potrzeba oryginalności sprawia, że dzisiaj dewizka do zegarka staje się niebanalną bransoletką, a główki spinek do mankietów z początku XX stulecia – niepowtarzalnymi kolczykami. Jednym słowem odrobina wyobraźni, a muzealne, skazane na śniedzienie obiekty mogą otrzymać nowe życie. Przestać być archaicznym przedmiotem, a stać się Sztuką, która z definicji przeznaczona jest do bycia użytkową.
Papierośnica, Polska, lata 30. XX w.
zł. M.W
Wszystko wskazuje na to, że warto rozejrzeć się po antycznych przedmiotach pochowanych jako pamiątki po przodkach i spróbować ich użyć, nawet jeśli pierwotnego zastosowania nie jesteśmy pewni. Niewykluczone, że srebrne sitko do parzenia herbaty, którą obecnie pijemy tylko z torebek, sprawdzi się jako piękny przykład sitka do cukru pudru? Zaś art dèkowska papierośnica, do której nie pasują miętowe Vouge, stanie się przyciągającym wzrok wizytownikiem.
Anna Dobaczewska
Źródła:
www.rubylane.com/blog/categories/jewelry/how-were-stickpins-used-in-vintage-jewelry/
www.topazery.com/antique-jewelry-blog-entry/FACET-History-of-Stick-Pins/
pl.wikipedia.org/wiki/Szpilka_do_krawata
Źródła ilustracji:
1. https://picclick.de/um-1860-Krawattennadel-Anstecknadel-14-K-Gold-Lava-392002621371.html#&gid=1&pid=1
2. Galeria ARTYKWARIAT. Obecnie kolekcja prywatna
3. Kolekcja Galerii ARTYKWARIAT
4. Kolekcja Galerii ARTYKWARIAT
5. Galeria ARTYKWARIAT. Obecnie kolekcja prywatna
6. Kolekcja Galerii ARTYKWARIAT