Wiosna! Wiosna! Słońce wpada przez brudne okna. Zimowe ubrania zaczynają rywalizować w szafie z lżejszym odzieniem. Niczym świeża trawa zaczyna kiełkować myśl – czyż nie nastała pora by zrobić z tym wszystkim porządek? W ruch idą gąbki, myjki, papierowe ręczniki. Z półek znikają grube swetry, ustępując miejsca zwiewnym tkaninom. Zaczyna pachnieć wiosną…
Pierścionki i broszka ze zbiorów Galerii ARTYKWARIAT
Nicole Kidman, Charlize Theron, Jennifer Aniston, Sarah Jessica Parker. To tylko kilka przykładów nazwisk sławnych aktorek, które pokochały biżuterię vintage. Biżuterię, bez której nie wyobrażają sobie tak wielkiej gali rozdania Oscarów, jak i wieczornego spotkania w gronie przyjaciół.
1. Sarah Jessica Parker na największej imprezie modowej MET Gala 2016 w XIX wiecznym naszyjniku od Freda Leightona
2. Broszka dwustronna kamea/agat, XIX w. ARTYKWARIAT
Między dziesiątkami broszek, kolczyków i pierścionków szuflady artykwariatowej kolekcji kryją prawdziwe perełki (tak w przenośni, jak i dosłownie) męskiej biżuterii. Mowa tu o spinkach do mankietów, zegarkach kieszonkowych, dewizkach do zegarka czy szpilkach do krawata. Jednym słowem o obiektach obecnie bardziej kolekcjonerskich aniżeli użytkowych. Spinki wyparte zostały przez guziki, zegarki na łańcuszku – przez elektroniczne gadżety noszone na nadgarstku, a szpilki – może przez spinki do krawata, ale czy w ogóle jeszcze współczesna moda męska akceptuje codzienne wiązanie zwisu męskiego pod szyją?
Początki manufaktury sięgają roku 1855 i koncentrują się wokół osoby Theodora Fahrnera seniora, pierwszego założyciela firmy. Jego projekty skupione były wokół pierścionków o formie ciążącej ku historyzującym, tradycyjnym wzorom zaspokajającym gusta niewymagającej klienteli.
Po śmierci ojca w 1883 roku, Theodor Fahrner przejmuje funkcję kierowniczą firmy i rozszerza jej produkcję. Jako absolwent Kunstgewerbeschule (Szkoła Sztuki i Rzemiosła) w Pforzheim otrzymał wykształcenie, szerokie horyzonty i znajomości umożliwiające mu przekształcenie niegdyś nieistotnej fabryki pierścieni w jedną z najbardziej kreatywnych firm jubilerskich w Europie. Swoją działalność rozpoczyna od współpracy z Kolonią Artystów z Darmstadt. Jednak zdecydowany sukces firmy zaczyna się wraz z prezentacją biżuterii na Wystawie Światowej w Paryżu w 1900 roku, na której marka Theodora Fahrnera zdobywa srebrny medal.
Od tego czasu każdy chce posiadać biżuterię sygnowaną nazwiskiem artysty. Było to o tyle prostsze, że firma Fahrnera w imię założeń ruchu Arts& Craft wykonuje biżuterię dostępną dla wszystkich i – w przeciwieństwie do np. Laliquea – z założeń tych się wywiązuje. Ceny broszek, naszyjników, kolczyków i innych okazują się przystępne dla klasy średniej, wzory natomiast dorównują pomysłom innych czołowych projektantów. Rysunek biżuterii Fahrnera stanowi połączenie angielskiej sztuki secesyjnej z końca XIX wieku – wyrażającej się przede wszystkim w motywach kwiatowych – z japońską sztuką użytkową i grafiką.
1. Klamra do pasa, proj. P. Huber, Theodor Fahrner, 1901 r.
W 1919 roku umiera Theodor Fahrner jednak firma istnieje nadal i ma się dobrze[i]. Tym bardziej, że wzory biżuterii zaczynają rozwijać się i zmierzać w stronę stylistki Art deco pełnej uproszczonych form i ciekawych kombinacji materiałów. Pojawia się czarna emalia i zielony agat, czerwień korali i czerń onyksów – kolorystyczny znak rozpoznawczy firmy Fahrnera z tego okresu. Wraz z ewolucją stylu do głosu dochodzić zaczęły również bardziej abstrakcyjne wzory przypominające projekty artystów wiedeńskich. Lata 30. XX wieku to także czas kiedy firma wyróżniać zaczyna się projektami opartymi na filigranie.
Po zakończeniu II Wojny Światowej notowania firmy spadają. W wyniku bombardowania duża część archiwów zostaje zniszczona. W 1979 roku umiera Herbert Braendle, ostatni właściciel firmy. Manufaktura przestaje istnieć.
Dla kolekcjonera fakt krótkiego istnienia manufaktury bywa często kluczowy dla podjęcia decyzji o tym czy wyroby danej firmy kolekcjonować czy nie. Brak kontynuacji projektów oznacza ich limitowaną obecność na rynku. Proces produkcji jest definitywnie skończony, ilość obiektów wyczerpywalna. Jednym słowem mamy do czynienia z sytuacją, w której ryzyko inwestycyjne jest niewielkie, bo notowania obiektów mogą jedynie wzrastać[ii].
Kwestia czy kupować obiekty Fahrnera i traktować je jako lokatę kapitału jest jasna. Pojawia się jednak pytanie: skąd mieć pewność, że konkretny pierścionek wyszedł z manufaktury Fahrnera skoro dawna biżuteria znakowana jest niezwykle rzadko, a jedyne co można na niej dojrzeć to wybita próba określająca ilość szlachetnego kruszcu w stopie. I to jeszcze nie zawsze.
Niezaprzeczalnym atutem biżuterii Fahrnera jest jej sygnowanie. Wybita marka ułatwia, szczególnie niewprawionemu jeszcze oku, identyfikację obiektu, a ponadto podnosi wartość biżuterii o 75%. Najczęściej spotykanym znakiem pojawiającym się na rewersie biżuterii Fahrnera jest monogram TF zamknięty w kole.
2. Monogram TF i próba srebra
Prócz inicjałów spotkamy się z wybitą próbą srebra (niemalże jedyny metal, w którym pracował Fahrner, nierzadko złocony), miejscem wykonania: GERMANY i często z określeniem DEPOSE -oznaczającym prawa autorskie. Sporadycznie pojawiają się egzemplarze z dodatkowym monogramem artysty „zewnętrznego”, wykonującego projekt dla firmy. W latach 1901-1919 Fahrner współpracował z wybitnymi artystami, jak Josef Maria Olbrich, H.C. van de Velde, Georg Klemman, czy Patritz Huber. Poniżej w prawym górnym narożniku przykład sygnatury z monogramem Patritza Hubera.
3. Monogram Hubera
Po śmierci Theodora Fahrnera, dołożony zostaje znak ORIGINAL FAHRNER, co umożliwia zawężanie datowania tak sygnowanego obiektu na czas po roku 1919.
4. Znak ORIGINAL FAHRNER
Przy okazji poruszenia kwestii datowania warto wspomnieć, iż motyw filigranu charakterystyczny jest dla projektów pojawiających się po 1932 roku.
5. Kolczyki z perłami
Wiemy już, które przedmioty wyszły z manufaktury Fahrnera i co oznaczają znaki wybite na rewersie. Co jednak z użytym materiałem? W wypadku oceny metalu jest to proste. Fahrner pracuje w srebrze, a informacja odnośnie próby podana jest na obiekcie. A kamienie? Tu sytuacja okazuje się również komfortowa. Fahrner nie stosuje drogich minerałów takich, jak diamenty, szmaragdy czy rubiny, a więc kamieni, których ocena prawdziwości, czystości czy masy ma znaczący wpływ na cenę biżuterii. Używa kamieni kolorowych z grupy minerałów ozdobnych, jak cytryn, ametyst, turkus czy perły, koncentrując się przede wszystkim na ich walorach kolorystycznych, oryginalnych zestawieniach i kształtach. Jednym słowem firma poddając się ruchowi Arts&Craft wyznaje filozofię, iż projektowanie i sposób wykonania ważniejsze są od wartości użytych materiałów. Wykorzystuje zatem twórczo techniki złotnicze: filigran, granulację, emalię tworząc egzemplarze charakteryzujące jego twórczość.
6. Bransoletka, Niemcy, Pforzheim, lata 20. XX w.
7. Pierścionek, perły/markazyty/ srebro, lata 30. XX w.
No dobrze. Ale czy styl prezentowany przez manufakturę się podoba? Czy wykonane przez firmę obiekty, mówiąc kolokwialnie: są ładne? Pytanie to powinniśmy postawić sobie właściwie na samym początku. Przede wszystkim przy wyborze obiektów do kolekcji należy kierować się własną, subiektywną oceną i kupować te, których linia, forma, kształt bliskie są naszemu smakowi, a nie gustom innych. Nie sposób, by dana rzecz była w stanie zaspokoić potrzeby estetyczne każdego człowieka. Jeśli jednak boimy się zaufać swojemu instynktowi i potrzebujemy obiektywnej oceny stylu Fahrnera można o nim powiedzieć przede wszystkim to, że rysunek projektów jest zaskakująco aktualny. Linia kolczyków, broszek, pierścionków, naszyjników idealnie wpisuje się we współczesne trendy uciekające przed banalnością formy. Pozornie jednoznaczne motywy, jak np. przedstawienia kwiatów u Fahrnera są najczęściej upraszczane i tak opracowywane, by forma przestawała być oczywista.
8. Naszyjnik, lata 20. XX w.
Natomiast zestawienia kolorystyczne i rozwiązania graficzne tak komponowane, iż mogą obecnie stanowić źródło inspiracji dla współczesnych artystów.
9. Broszka, ok. 1902 r. Theodor Fahrner. Projekt Jozef Maria Olbrich
Jeżeli powyższe argumenty dlaczego warto kolekcjonować biżuterię Fahrnera wydają się dla niektórych nadal niewystarczające, a pewność siebie odnośnie własnych kwalifikacji jako kolekcjonera ciągle za mała należy sięgnąć po jeszcze jedno rozwiązanie. Publikacje. Tych powstało sporo, co dodatkowo wskazuje, jak ciekawa i doceniona jest twórczość Theodora Fahrnera. Szczególnie ostatnia pozycja z roku 2006: „Theodor Fahrner – Schmuck zwischen Avantgarde und Tradition” może okazać się bardzo pomocna. Opasły tom zawiera ponad 480 zdjęć obiektów, szczegółowe badania chronologiczne, a także wszystkie znaki ułatwiające datowanie i ustalenie dodatkowych twórców wykonujących autorskie projekty dla firmy.
10.Theodor Fahrner – Schmuck zwischen Avantgarde und Tradition, 2006 r.
Z takim zapleczem dostępu do informacji kolekcjonowanie biżuterii Fahrnera może okazać się wspaniałą zabawą dającą możliwość zasmakowania w zbieraniu pięknych i wartościowych przedmiotów. Przyjemnością, która prócz satysfakcji „upolowania” unikatowego egzemplarza daje również zupełnie mierzalne wartości materialne. Może zatem warto przy okazji noworocznych postanowień zarzucić katorżnicze diety, 4 triathlony w ciągu tygodnia, na rzecz rozsmakowania się w sztuce Theodora Fahrnera. Kolekcjonowanie nie tuczy, wyzwala endorfiny i daje dużo satysfakcji. Czego zatem chcieć więcej?
Anna Dobaczewska
[i] Od 1932 roku właścicielem firmy jest Gustav Braendle, a następnie jego syn Herbert. Obydwaj jednak posługują się znakiem towarowym Theodor Fahrner.
[ii] Niektóre przykłady biżuterii Fahrnera (głównie wykonane w latach 20. XX wieku) wzrosły w 2001 roku z 3700 $ do 11 500 $.
źródło:https://www.facebook.com/media/set/?set=a.380729458680365.95372.187619517991361&type=3
Źródła:
http://nasvete.com/theodore-fahrner-jewellery/
https://beautifulantiquetreasures.com/category/fahrner/
https://www.rubylane.com/item/627558-AJ-798/Jugendstil-Theodor-Fahrner-Art-Nouveau-Silver
Źródła ilustracji:
1. http://sdtb.de/technikmuseum/ausstellungen/944/
2. https://cdn0.rubylane.com/shops/gildedroom/AJ-798.6L.jpg?35
3. https://beautifulantiquetreasures.com/category/fahrner/
4. Kolekcja Galerii ARTYKWARIAT
5. Galeria ARTYKWARIAT. Obecnie kolekcja prywatna
6. Kolekcja Galerii ARTYKWARIAT
7. Kolekcja Galerii ARTYKWARIAT
8. Kolekcja Galerii ARTYKWARIAT
9. Theodor Fahrner Schmuck, 1990, Schmuckmuseum Pforzheim, S. 124, P. 1.93b
10. https://www.amazon.de/Theodor-Fahrner-zwischen-Avantgarde-Tradition/dp/389790225
Kiedy tylko pojawiły się w Galerii każda z nas chciała przyłożyć je choćby do ucha. Któraś snuła już plany sprawienia ich sobie jako prezent gwiazdkowy pod choinkę. Nie zdążyłyśmy. Były z nami kilka godzin. Nieprzypadkowo kupiła je pewna pani architekt…
Kolczyki w stylistyce secesyjnej przechodzącej w Art deco zostały oparte na wzorze okien zaprojektowanych przez jednego z najwybitniejszych architektów XX wieku – Franka Lloyda Wrighta (1867-1959). W 1912 roku nad położonym w południowym Wisconsin Jeziorem Genewskim powstał Lake Geneva Hotel. Projekt hotelu z holem mieszczącym duży kominek, dziewięćdziesiąt pokoi gościnnych i zaplecze gastronomiczne powierzony został Wrightowi. Piętrowa konstrukcja budynku nakryta została niskimi czterospadowymi dachami. Horyzontalny charakter architektury podkreślał zadaszony taras i długi ciąg okien. Te ostatnie zaprojektowane zostały jako witraże.
2. Prawdopodobnie jedno z najwcześniejszych zdjęć Lake Geneva Hotel, 1912
„…Wzór musi być tak samo zintegrowany z budową, jak plamy są dla lamparta, lub wzorzysta skorupa dla żółwia …”[1].
Dla Wrighta okna były integralną częścią jego projektów. Szklane konstrukcje musiały być zawsze unikatowe i organicznie związane z konkretnym budynkiem. Sam Wright nazywał je „ekranami świetlnymi”, twierdząc, iż stanowią one środek do „otwierania przestrzeni”. Czerpiąc inspiracje m.in. z japońskich grafik i wiedeńskiej secesji tworzył ornamenty wywodzące się z natury ale przetworzone na język linii, form i zgeometryzowanych kształtów. Całość zaś akcentował kolorem rozmieszczonym w niezwykle intuicyjny sposób dając finalnie oryginalny i twórczy projekt.
3. Fragment holu z widokiem na taras i jezioro. Wielka kula to element dodany, nieistniejący w oryginalnym projekcie Wrighta
Nie inaczej było w wypadku witraży powstałych dla Lake Geneva Hotel. Okna, których wzór stał się punktem wyjścia dla wspomnianych tu kolczyków znajdowały się w holu. We wnętrzu odczytywać je można było jako harmonijną grę figur geometrycznych o niby przypadkowym, ale jakże zaskakującym ułożeniu plam barwnych. Na zewnątrz zaś okazywało się, że ten abstrakcyjny układ prostych linii składa się w przedstawienie, choć zgeometryzowanej – to jednak wciąż czytelnej formy tulipana.
4. Okna w holu widoczne z zewnątrz
5. Fragment holu Lake Geneva Hotel
W 1970 roku, trawiony pożarem jednego ze skrzydeł, hotel przestał istnieć. Pozostały po nim archiwalne zdjęcia i liczne projekty Wrighta, które obecnie są chronione i przechowywane wraz z całą spuścizną artysty przez fundację jego imienia założoną w latach 40. XX wieku.
Od 1998 roku ACME STUDIOS podjęło współpracę z Fundacją uzyskując zgodę na wykorzystywanie projektów Wrighta. Ta, istniejąca od lat 80. XX w., amerykańska firma została założona przez Adriana Olabuenaga i jego żonę Lesley Bailey. Punktem wyjścia dla inicjatorów było tworzenie biżuterii w oparciu o projekty wywodzące się głównie z architektury. Do tego celu zaczęli zapraszać współczesnych sobie architektów, a z czasem i opracowywać wzory stworzone przez nieżyjących już największych artystów. Limitowany i kolekcjonerski charakter tworzenia obiektów przez ACME STUDIOS sprawił, że już teraz wiele perełek z ich kolekcji odnaleźć można w muzeach na całym świecie – chociażby w Muzeum Sztuk Pięknych w Houston, Muzeum Brooklińskim, Muzeum Sztuki Dekoracyjnej we Frankfurcie czy Muzeum Groniger w Holandii.
Archiwalne już kolczyki z kolekcji ARTykwariatu pomieściły w sobie historię tak współczesną, jak i dawną, dodatkowo zahaczając o kilka dyscyplin sztuki jednocześnie. Niby drobny przedmiot codziennego użytku, a zawiera w sobie tyle treści.
Każdy przedmiot w Galerii posiada swoją opowieść. Wyszukując je dla Państwa staramy się znajdować takie, które zapisały się w najciekawszej tradycji historii sztuki. Niestety ich unikatowy charakter sprawia, że te jednostkowe przedmioty mogą trafić w ręce tylko jednej osoby i więcej się nie powtórzyć. Gratulujemy tym, których pasja kolekcjonerska i umiejętność podjęcia trafnych decyzji wyprzedza plany innych. Ci ostatni mogą tylko pozazdrościć, a my powiedzieć im: „Bardzo nam przykro, już się sprzedały” i często mówimy to z nieskrywanym żalem…
Anna Dobaczewska
[1] Tak w swojej autobiografii Wright opisywał znaczenie ornamentu dla całości architektury. Za: T. Donham Wray, Glass. The stained Glass of Frank Lloyd Wright, Portland 1978.
Źródła:
https://flwright.org/researchexplore/wrightbuildings/lakegenevahotel
http://www.sightunseen.com/2015/03/acme-legacys-archival-memphis-jewelry/
http://acmestudio.com/about/
http://franklloydwright.tercenim.com/stained_glass.htm
Źródła ilustracji:
1. Archiwum Galerii ARTYKWARIAT. Obecnie kolekcja prywatna
2. http://www.steinerag.com/flw/Artifact%20Pages/PhRtS171.htm
3. Zdjęcie z około 1960 r. autorstwa Lynn Anderson
4. Zdjęcie z około 1960 r. autorstwa: Lynn Anderson 1959-1960
5. Fotografia z 1967 r. autorstwa Richarda Nickela
O tym, że na wartość biżuterii składa się materiał, z którego została wykonana nie trzeba nikogo przekonywać. Platyna, złoto, diamenty, szmaragdy – to kruszce i kamienie, które najczęściej zachęcają do zakupu wyrobów biżuteryjnych.
Co jednak z pracami wykonanymi z tombaku, markazytów czy nawet ludzkich włosów? Czy ich wartość można określać stosując tę samą miarę?
Odpowiedź nie jest jednoznaczna szczególnie w wypadku biżuterii antykwarycznej. Na jej ocenę składa się szereg komponentów, których poznanie pozwoli zrozumieć jej potencjał
i ową pozornie niemierzalną wartość.
BIEDERMEIER. MATERIAŁ OBLICZONY NA EFEKT
Najczęściej spotykaną biżuterię antykwaryczną stanowią obiekty z pierwszej ćwierci XIX wieku, aż do połowy dwudziestego stulecia. W latach 30. XIX wieku w związku z niedawnym zakończeniem wojen napoleońskich nie było wystarczających środków na wykonywanie biżuterii z drogocennych klejnotów. Aby uzyskać ozdobę efektowną i rozbudowaną sięgano po ornamentykę inspirowaną stylistyką rokoka przy równoczesnym wykorzystaniu nowych materiałów. Charakterystyczne dla tego okresu, przypisanemu stylowi biedermeier, było zastosowanie dmuchanego złota. Materiał ten jako, że był pusty w środku naturalnie stawał się lżejszy, jednak jego ozdobna forma sprawiała wrażenie „bogatej”, a tym samym drogocennej. Chętnie wykorzystywano również srebrną lub pokrywaną złotem lekką blachę. Precyzja wykonania nie ustępowała jednak wyrobom z materiałów w pełni szlachetnych. Metale były perfekcyjnie repusowane, galwanizowane i cyzelowane, faktury zróżnicowane,
a nakładana emalia stanowiła miniaturowe dzieła sztuki malarskiej.
1. Przykład biżuterii wykonanej z dmuchanego złota. Biedermeier, Niemcy/Pforzheim lata 40. XIX w.
W tym okresie doceniono również stosunkowo tańsze kamienie takie, jak akwamaryn, chalcedon, turkus, granat czy koral. Dużym zainteresowaniem cieszyły się także kwarce o budowie wstęgowej. Pojawiły się zatem wyroby z rzeźbionego agatu o zróżnicowanej kolorystyce – naszyjniki czy kolczyki, ale również i kamee zamknięte w formie broszki lub zawieszki.
2. Broszka kamea, prawd. Anglia, ok. 1880 r., różowe złoto pr. 375/ onyks/agat
EPOKA WIKTORIAŃSKA. PRZECHOWAĆ PAMIĘĆ W OPRAWIE
Kamee oraz miniatury malowane na porcelanie stały się ponownie modne w okresie wiktoriańskim (1837-1901). W tym trwającym ponad 60 lat okresie, wraz ze śmiercią męża królowej Wiktorii – Alberta (1861) pojawiła się moda na biżuterię żałobną. Pamięć o bliskich zmarłych wyrażano zarówno czarnym strojem, jak i dodatkami. Biżuteria wykonywana była
z agatu i onyksu, a więc kamieni o ciemnej, stonowanej kolorystyce. Sięgano również
po ozdoby, w których zamknięte zostały zasuszone kwiaty, np. niezapominajki czy pukle włosów. Te ostatnie nie były jednak jedynie umieszczane w jubilerskiej oprawie, ale misternie plecione i usztywniane, tak by móc tworzyć z nich fantazyjne i precyzyjne kształty. Proces przygotowania przypominał alchemię – pukle należało gotować w wodą z sodą przez odpowiedni czas, następnie należało je posortować według długości i podzielić na 20-30 sztuk. Następnie układano je w specjalnej formie. Po zakończeniu opracowywania kształtu, pukle włosów razem z formą gotowano jeszcze przez 15 minut, następnie suszono
i zdejmowano z formy. W dalszej kolejności układano je na podkładzie z macicy perłowej lub agatu oraz pokrywano cienką warstwą bezbarwnego szkła. Dopiero tak opracowane zamykano w oprawie.
3. Sentymentalna pamiątka z czasów wiktoriańskich. Broszka, w którą zamknięto motyw stylizowanego motyla wykonanego z pukli włosów zmarłego. Cena 1450 $
4. Bransoleta z czasów wiktoriańskich, której ogniwa wykonane zostały z plecionych włosów o różnych odcieniach. Większość elementów biżuterii wymagała długich pasm (do bransolety potrzebowano przynajmniej 50 cm pukli).
5. Kolczyki wiszące z agatami
6. Wisior z agatem, Niemcy, Idar Oberstein, ok. 1880 r.
SECESJA. RZEMIOSŁO STAJE SIĘ SZTUKĄ
Prawdziwym polem do popisu dla jubilerów końca XIX wieku okazały się założenia, utworzonego w 1888 roku, ruchu Arts & Crafts i związanym z nim stylem secesji opanowującym całą Europę i Stany Zjednoczone. U jego podstaw leżała m.in. idea nadania obiektom codziennego użytku walorów sztuki, jak również przeciwstawienie się produkcji maszynowej na rzecz pracy wykonywanej ręcznie. Powstawać zaczęły jubilerskie dzieła sztuki nieograniczane doborem materiałów i form. Złotnicy żonglowali z powodzeniem tak starymi, jak i nowymi surowcami. Sięgali po złoto, srebro, opale, kamienie księżycowe, róg, kość słoniową. Wykorzystywany materiał był jedynie tworzywem dla finalnej artystycznej wizji. Jednym z najbardziej wpływowych wizjonerów tamtych czasów był René Lalique (1860-1945) eksperymentujący ze szkłem, z którego wykonywał biżuterię. Artysta upodobał sobie niezwykle drobiazgową i czasochłonną technikę emaliowania plique-à-jour polegającą
na umieszczaniu emalii w komórkach metalowej siatki bez podkładu, tworząc miniaturowe przezroczyste lub półprzezroczyste witraże. Zastosowanie tej techniki pozwalało artyście
na manipulację światłem i kolorem łapanym w skrzydła tworzonych przez niego jubilerskich owadów.
7. Rene Lalique Broszka z fantazyjnym przedstawieniem ważki.
Złoto/emalia (plique-à-jour )/chryzopraz/kamienie księżycowe/diamenty
Biżuteria secesyjna w Niemczech na ogół również sięgała po motywy zaczerpnięte ze świata fauny i flory. Do prac jubilerskich wykorzystywano alpakę, miedź i szkło. W imię założeń ruchu Arts & Crafts tworzono biżuterię będącą w zasięgu każdego portfela. Niemiecki projektant – Theodor Fahrner (1868-1929) z powodzeniem tworzył wyroby dostępne również dla ówczesnej klasy średniej. Współpracując z rzemieślnikami z Darmstadt, projektował głównie srebrną lub pozłacaną biżuterię opierającą się na awangardowych wzorach i oryginalnych pomysłach.
8. Broszka, Theodor Fahrner, Niemcy, 1901, srebro pr. 935/chalcedony
ART DECO. NIE WAŻNE CZYM, WAŻNE JAK
Firma sygnowana nazwiskiem artysty z powodzeniem działała również w okresie późniejszym, doskonale odnajdując się w założeniach stylu art deco. Linia „Original Fahrner Schmuck” wypuszczona w 1929 roku charakteryzuje się najwyższej jakości wykonaniem
i awangardowym wzornictwem, realizowanym przy udziale materiałów „nieszlachetnych”. Rok 1932 przyniósł projekty oparte na motywie filigranu oraz elementach perełkowania,
do dziś stanowiące znak rozpoznawczy manufaktury.
9. Naszyjnik, Niemcy, Pforzheim, Theodor Fahrner, lata 20. XX w.
10. Bransoletka, Niemcy, Pforzheim, lata 20. XX w.
Theodor Fahrner
srebro pr. 925 (pr. wybita na zamku) złocone
6 x spinel syntetyczny
Jednym słowem biżuteria lat 20./30. XX wieku charakteryzowała się przede wszystkim projektemponad użyty materiał. Ten stanowił jedynie środek do celu, jakim było stworzenie biżuterii oryginalnej, wyróżniającej się na tle innych wzorów. Wykorzystywane kamienie miały spełniać funkcję praktyczną. Jeżeli projekt wymagał transparentnych kamieni – wybierano diamenty lub kryształ górski, jeżeli dodatkowo potrzebował np. zielonego koloru korzystano ze szmaragdów, modnego jadeitu czy po prostu barwionego szkła.
11. Broszka, Niemcy, ok. 1920 r.
Fabryka biżuterii Wilhelm Becker: sygn. ‚WB’ (Wilhelm Becker)
srebro pr. 925 (sterling), szkło bezbarwne, czarne i zielone
Modna stała się biżuteria sztuczna ujęta w nowoczesne awangardowe formy. Chętnie używano tworzyw i materiałów syntetycznych – w szczególności bakelitu oraz kamieni stworzonych w laboratoriach chemicznych. Nie przeszkadzało to artystom, by równocześnie sięgać po surowce „naturalne”, jak kości, drewno, bursztyny.
12. Bransoletka, Jean Duand (1877-1942) drewno różane, tuja, niklowany metal, ok. 1930
Na fali fascynacji Dalekim Wschodem wykorzystywano rzeźbione klejnoty z Indii, ale także śmiało mieszano kamienie szlachetne z „egzotycznym” koralem, lapis lazuli, czy turkusem. Pojawiły się również nowe szlify kamieni (kwadrat, trapez, trójkąt, bagiet), dające prócz dodatkowych walorów artystycznych – efekty optyczne. Także i sam metal stanowił pole do popisu. Stąd pojawiają się wzory ozdób opierające się na filigranie – misternej technice jubilerskiej, gdzie ze skręconych srebrnych lub złotych drucików tworzony jest ażurowy ornament.
13. Broszka z emalią, lata 20./30. XX w.
srebro pr. 925/1000
Galeria wykorzystywanych materiałów w okresie panowania stylu art deco była tak duża, jak wyobraźnia projektantów. A zatem i ograniczenia ich użycia właściwie nie występowały.
MATERIA MATERII NIE RÓWNA
Dotknięte tu zaledwie przykłady biżuterii z minionych dwóch stuleci pokazują, jak niejednoznaczna może być próba ocenienia ich wartości. Bo czy samo szkło posiada wysoką cenę? Co z drewnem, puklami włosów, suszonymi kwiatami, kamieniami syntetycznymi? Próbując oceniać wartość biżuterii antykwarycznej należy zawsze wziąć pod uwagę kontekst jej powstawania. I tak kamienie syntetyczne z początku XX wieku wcale nie muszą ustępować cenie naturalnych. Początek dwudziestego stulecia to początek eksperymentów tworzenia kamieni w laboratoriach. Proces ten był niejednokrotnie droższy aniżeli pozyskanie kamieni pochodzenia naturalnego. Podobnie z pracami autorów takich, jak René Lalique. Pokrywane emalią ozdoby wymagały tak dużego nakładu pracy, że próba ich wyceny całkowicie eliminowała założenia ruchu Arts & Crafts głoszącego hasło: „Sztuka dla każdego”.
Przy wyborze biżuterii antykwarycznej należy również pamiętać, że prócz kruszcu pozyskujemy również jej niemierzalne wartości. Jedną z nich jest historia. Zarówno rozumiana jako czas, w którym ozdoba powstała, jak i prywatna, związana z jej właścicielem. Drobny ślad widoczny po zmniejszeniu obrączki, przearanżowanie fragmentów biżuterii na potrzeby mody późniejszej (patrz:http://www.artykwariat.pl/blog/2017/10/tam-i-z-powrotem-bizuteria-lat-40-i-50-xx-wieku/), inskrypcja wyryta w medalionie, wszystko to stanowi odcisk historii, która może być kontynuowana przez nowego właściciela.
Inwestując w biżuterię antykwaryczną zawsze zyskujemy. Jesteśmy w posiadaniu ozdoby oryginalnej, jednostkowej, a nie wypuszczanej w setkach maszynowo produkowanych egzemplarzy. Jak pokazały minione stulecia inwestycja w biżuterię to najpewniejsza lokata. Jej potencjał z upływem czasu tylko rośnie – szczególnie kiedy ta w momencie jej pozyskania ma już ponad sto lat. Może zatem warto zmierzyć się z jej pozornie niemierzalną wartością?
Anna Dobaczewska
Źródła:
http://antiquebizu.pl/epoka-wiktoria%C5%84ska/
http://funerabilia.pl/blog/pamiec-ciala-sztuka-zaloby-sztuka-pamieci-funerabilia-epoki-wiktorianskiej/
https://bizuteriadawna.pl/epoki-i-style-w-bizuterii.html
http://www.langantiques.com/university/Art_Nouveau_Jewelry
http://www.langantiques.com/university/Art_Deco_Era_Jewelry
Źródła ilustracji:
1.https://www.invaluable.com/auction-lot/lot-biedermeier-jewelry-german-pforzheim-approx-640-c-f0040c09d6
2. Archiwum Galerii ARTYKWARIAT
3. https://www.langantiques.com/victorian-hair-mourning-brooch.html
4. http://www.morninggloryantiques.com/collectVictEngr.htm
5. Archiwum Galerii ARTYKWARIAT
6. Archiwum Galerii ARTYKWARIAT
7. http://www.johncoulthart.com/feuilleton/2007/12/02/laliques-dragonflies/
8. http://www.tademagallery.com/jewellery/d/theodor-fahrner-jugendstil-brooch/230924
9. Archiwum Galerii ARTYKWARIAT
10. Archiwum Galerii ARTYKWARIAT
11. Archiwum Galerii ARTYKWARIAT
12. Art Deco Jewelry. Modernist Masterworks and their Makers, red. Évelyne Possémé, 2009
13. Archiwum Galerii ARTYKWARIAT
Wraz z wybuchem II Wojny Światowej rozwój trendów w modzie kobiecej drastycznie zwolnił. W trakcie jej trwania kobiety sięgały przede wszystkim po ubiór praktyczny i surowy. Wybór ten (a raczej jego brak) wiązał się z deficytem dobrej jakości materiałów, jak nylon czy wełna, których zasoby w całości poświęcono na produkcję mundurów wojskowych. Wojna zmusiła do zamrożenia wszelkich stylistycznych nowości. Inaczej niż w latach 20. nie zwracano już uwagi na podkreślanie kobiecej sylwetki. Kobiety musiały zastąpić mężczyzn w fabrykach, w związku z tym kroje ich ubrań nawiązywały do męskiej garderoby. Elementami, które pozwalały podkreślić indywidualny styl, w zmasowanej i ograniczonej do aspektu funkcjonalnego modzie, były dodatki takie, jak szale, rękawiczki, nakrycia głowy i biżuteria.
1. Październik 1942r. Kobieta pracująca nad konstrukcją bombowca B- 52
Jak sugeruje sama nazwa, biżuteria retro sięga po wzory i motywy epok wcześniejszych, przefiltrowując i adoptując je do aktualnych wydarzeń. Nie ma tu jednak mowy o ślepym kopiowaniu tematów, ale o nowej i twórczej ich interpretacji. Po biżuterii lat 40./50. spodziewać by się należało minimalizmu i powściągliwości. Tymczasem ta okazała się większa i śmielsza niż kiedykolwiek. W trudnym okresie wojennych nastrojów kobiety szukały biżuterii niezwykłej i przykuwającej uwagę. W latach 40. swój „złoty wiek” przeżywało Hollywood, które produkowało czterysta filmów rocznie. Pojawiły się ikony kobiece takie, jak Rita Hayworth, Ava Gardner i Lana Turner, demonstrujące na szklanym ekranie wyjątkową biżuterię.
2. Rita Hayworth. Amerykańska aktorka i tancerka.
Kobiety obserwujące, tak różny od własnego, wycinek życia również chciały być jego częścią. Sięgano zatem po motywy zaczerpnięte z epoki wiktoriańskiej takie, jak wstążki, rulony, kwiaty.
Równie atrakcyjne były nadal wzory nawiązujące do stylistyki minionej dekady – art deco. Jednak zarówno motywy z końca XIX wieku, jak i te z lat 20. XX w., w stylistyce retro – ewoluowały. Stały się większe, bardziej trójwymiarowe, zaskakujące. Odważnie zestawiano skalę, motywy, tematy, materiały. Śmiało łączono „niepoważną” estetykę typu glamour z poważną tematyką wojskową i patriotyczną.
3. Pierścionek lata 40.XX w., żółte złoto pr. 585/diamenty
Tu motywy wojenne zaakcentowane zostały poprzez użycie ikony krzyża ułożonego z kamieni oraz w splecionej- na kształt lin okrętów marynarki wojennej- szynie.
Metalem charakterystycznym dla biżuterii retro stało się złoto. Platyna z racji prowadzonej wówczas gospodarki wojennej stała się towarem deficytowym, dając pole do popisu złotnikom eksperymentującym z wieloma odmianami kolorystycznymi złota. Dzięki mieszaniu żółtego złota ze srebrem czy miedzią powstawały odcienie różu, czerwieni, a nawet zieleni. By stworzyć złotu dodatkową przestrzeń ekspresji manipulowano nie tylko w obrębie jego kolorystyki ale i wykończenia. Złoto było tkane, plecione, zwijane. Zabiegiem chętnie stosowanym było również zestawianie ze sobą złota matowego z błyszczącym. Jednym słowem złoto stało się kwintesencją biżuterii lat 40. i 50.
4. Naszyjnik, Włochy, lata 40. XX w.
W wypadku kamieni kolorowych charakterystyczne dla stylu retro były kamienie syntetyczne i ozdobne. W czasie wojny dostawy kamieni szlachetnych były mocno ograniczone. Przepływ kamieni z Południowej Afryki, Indii, czy Birmy prawie nie istniał. Duże diamenty były rzadkie. Aby stworzyć wrażenie wielkości i przepychu jubilerzy używali wielu drobnych kamieni, by za pomocą ich zmultiplikowania uzyskać efekt glamour. Naturalną praktyką stało się również mieszanie tzw. kamieni szlachetnych z kamieniami ozdobnymi. Dużym powodzeniem cieszyły się akwamaryny, cytryny i topazy dające jubilerom zarówno wybór szeregu odcieni, jak i możliwość wykorzystania ich w dużej skali.
5. Pierścionek lata 40. XX w., żółte złoto pr.585/ ametyst/ diamenty
13 ct oszlifowany ametyst uchwycony w masywne złote karby flankują dwie pary drobnych diamentów. Całość spięta szeroką, reliefowaną szyną.
Oczywiście pojawiała się biżuteria, do której wykonania używano rzadkich kamieni szlachetnych i platyny. Materiały te jednak najczęściej dostarczali sami klienci korzystając z prywatnych zbiorów. Przedwojenne zasoby metali szlachetnych i kamieni były wykorzystywane oszczędnie w związku z tym klienci nierzadko stosowali praktykę przebudowywania istniejącej biżuterii na modłę panującej aktualnie mody.
6. Pierścionek lata 20./30./40. XX w., złoto pr. 585/ platyna/ diamenty
Trudno jest jednoznacznie zadatować powyższy obiekt. Środek korony wypełnia ażurowo potraktowany, stylizowany romb utrzymany w stylistyce charakterystycznej dla lat 20. XX wieku. Prawdopodobnie ten wykonany z platyny fragment stanowił część innej biżuterii. Pożądany tu styl biżuterii lat 40./50. uzyskany został poprzez zaprojektowanie ramy korony przypominającej męski sygnet, jednak zmiękczony delikatną linią, nadającą całości kobiecy charakter.
Wśród biżuterii typowo ozdobnej swoje miejsce zaznaczyły również, upowszechniające się od lat 20. XX wieku zegarki biżuteryjne. W okresie panowania stylu art deco zegarki komponowano najczęściej na drobnej bransoletce wykonanej przeważnie z platyny i diamentów. Lata 40. przyniosły bogato zdobione, szerokie bransolety, które nie musiały już konkurować z wieloma drobnymi ogniwami na kobiecym nadgarstku.
7. Zegarek-branosleta, prawd. USA, lata 20./30./40. XX wieku
żółte i białe złoto pr. 585/diamenty, szafiry białe i różowe
Zegarek marki NORMANDIE. Mechanizm szwajcarski, lata 40. XX w.
Zegarek ten doskonale obrazuje założenia stylu biżuterii lat 40. XX wieku. Użyty tu mechanizm sygnowany jest przez markę NORMANDIE. Firma NORMANDIE WATCH wzięła swą nazwę od liniowca SS Normandie zbudowanego w Saint-Nazaire we Francji do obsługi północnoatlantyckiej linii Hawr-Nowy Jork. Uważany był on za szczytowe osiągnięcie architektury okrętowej i najpiękniejszy statek pasażerski. Pierwsze zegarki marki NORMANDIE zostały wyprodukowane we Francji. Dwa lata po jej upadku markę NORMANDIE zarejestrowano pod nazwą Normandie Watch Company w nowojorskiej firmie mieszczącą się przy 71 Nassau Street .
Prawdopodobnie oprawa zegarka wykonana została w latach 20. XX wieku i zaaranżowana na nowo dwie dekady później. Okalające zegarek z dwóch stron stylizowane na modłę wiktoriańską wici roślinne ułożone zostały z drobnych, niezwykle rzadkich różowych szafirów. Całość spinają z dwóch stron gładkie, masywne guzy. Szeroka bransoleta stanowiąca tło całości wykonana została z żółtego złota. Awers posiada fakturę drobnej kratki, natomiast wnętrze wypolerowano na zasadzie kontrastu.
Biżuteria lat 40./50. XX zaskakuje pod wieloma względami. Na tle rzeczywistości przyniesionej przez II Wojnę okazuje się być zaprzeczeniem tego, co przynosi ze sobą konflikt zbrojny obejmujący cały świat. Stanowi rodzaj tabletki zagłuszającej codzienność, na którą żaden człowiek nie chciał się zgodzić. Co więcej, na tle szarości epatuje kolorem, fantazją, przepychem.
8. Złota bransoleta, 1945.
Pokazuje, że niezależnie od czasu, w którym powstaje, zawsze stanowi ważny atrybut kobiecości. W okresie wojennym, mimo niesprzyjających okoliczności, tworzono jubilerskie dzieła sztuki, krojone na indywidualną miarę – w przeciwieństwie do służbowego uniformu.
9. Pierścionek, ok.1950 r.
Mimo, iż obecnie żyjemy w czasach konsumpcjonizmu, rozpieszczeni dostępnością każdej materii odczuwamy strach; obawę przed niezauważeniem, niezaznaczeniem siebie, miałkością. Zaskakujące jest, że to właśnie wywodząca się sprzed niemal ośmiu dekad stylistyka, okazała się remedium na ową nijakość. Biżuteria retro podbija na nowo tak salony, jak i ulice, dając kobiecie to, co leżało u jej założeń – poczucie bycia wyjątkową – niezależnie od zastanej codzienności.
Anna Dobaczewska
